Er stond een interessant en informatief artikel in de wetenschapskatern van de Volkskrant op 26 juni 2021. Mac van Dinther beschrijft de problematiek rond het realiseren van natuur op 30% van het Nederlands grondgebied in 2030. Dat doel moet worden gehaald. De bossenstrategie richt zich bijvoorbeeld op compensatie-aanplant voor bossen die worden gekapt in Natura2000-gebieden. Die aanplant moet plaatsvinden binnen en buiten het NatuurNetwerk Nederland (NNN).
Natura2000
Natura2000 is een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. In deze Natura2000-gebieden worden bepaalde dieren, planten en hun natuurlijke leefomgeving met strenge regelgeving beschermd om de biodiversiteit te behouden. In 1979 is de Vogelrichtlijn opgesteld en in 1992 de Habitatrichtlijn. Deze richtlijnen bestaan uit twee delen: soortenbescherming en gebiedsbescherming. Alle EU-lidstaten hebben beschermde gebieden aangewezen voor specifieke (leefgebieden van) (vogel-)soorten. De onder beide richtlijnen aangewezen beschermde gebieden vormen het Natura 2000-netwerk (bron: Natura2000.nl). Nederland kent 161 Natura2000-gebieden, samen officieel goed voor 569 duizend hectare (exclusief de Wadden en de Noordzee).
NatuurNetwerk Nederland (NNN)
Natuurnetwerk Nederland (NNN) is sinds 2013 de naam van de ecologische hoofdstructuur van Nederland: een samenhangend netwerk van bestaande en toekomstige natuurgebieden in Nederland, dat volgens de Volkskrant vooral planologische bescherming biedt. Binnen het NNN streeft men ernaar de biodiversiteit in Nederland ten minste te stabiliseren, en dus verdere achteruitgang tegen te gaan: het door de EU aanvaarde standstillbeginsel (bron: Wikipedia). Ons land kent formeel 400 duizend hectare NNN-gebied.
Hoeveelheid natuur
In totaal 358 duizend hectare is zowel Natura2000- als NNN-gebied. De gehele natuuroppervlakte is 569 duizend plus 400 duizend: 969.000 hectare. Dat is bijna 26% van ons grondgebied. Daarmee komen we vier procentpunt tekort om aan de regels voor 2030 te voldoen. Echter, de provincies tellen voor het NNN de 400 duizend hectare op bij het overlappende gedeelte met Natura2000: samen 758 duizend hectare. De Volkskrant geeft aan dat in de laatste voortgangsrapportage uitgegaan wordt van slechts 736 duizend hectare, waarvan 39 duizend hectare nog niet is gerealiseerd. Er moet dus nog het nodige gebeuren om in 2030 aan de EU-regels te voldoen.
Wat is natuur?
“Natura2000 en NNN zijn onderverdeeld in 52 beschermde ‘habitattypen’ en 17 natuurtypen, die weer zijn uitgesplitst tot 49 ‘beheertypen’, variërend van moeras tot duinbos”, met elk een apart beheersubsidietarief. Er is geen eenduidige interpretatie van natuur. Een stuk grasland kan de status natuur hebben (inclusief bijbehorende vergoeding voor de eigenaar), omdat het ooit natuur moet gaan worden. Productiebos staat als natuur in de boeken, terwijl de natuur hier een bijrol speelt. Het gaat bij productiebos overigens wel om eenderde van de beschermde landnatuur. Het IJsselmeer als geheel geldt als Natura2000-gebied, maar de ecologische waarde is laag, o.a. door watersport.
Kwaliteit van de natuur
Volgens de laatste Natura2000-rapportage aan de EU (2019) staat 90% van de habitattypen in Nederland er slecht voor. In het artikel worden verschillende hoogleraren aangehaald. “Zolang de kwaliteit van productiebossen niet op orde is, stelt bescherming niks voor”, vindt ecoloog Arnold van den Burg. En het gebrek aan kwaliteit komt niet alleen door stikstof, maar ook door recreatiedruk. Om landbouwgronden te ontzien, wees Nederland destijds kleine en verspreide Natura2000-gebieden aan. Dat maakt ze kwetsbaar voor stikstof, lage waterstanden en pesticiden, aldus de ecoloog Han Olff en de hoogleraar natuurbescherming Kees Bastmeijer.
Juridische haken en ogen
Mieke Vodegel, Natura2000-juriste van het Landelijk Netwerk Bos- en Bomenbeheer, stelt grote vraagtekens bij de aanwijzing van de te beschermen gebieden, die in haar ogen weinig democratisch heeft plaatsgevonden. De Nederlandse overheid heeft in het verleden juridische steken laten vallen, waardoor er een schimmig spel is ontstaan rond de natuurdoelen. Welke zijn leidend: die vanuit Natura2000 of die vanuit NNN?
Waar?
Volgens de EU-biodiversiteitstrategie moet in 2030 maar liefst 30% van het Nederlands grondgebied beschermde natuur zijn. Eenderde daarvan dient strikt beschermd te zijn: natuur waar de menselijke invloed tot een minimum is beperkt (alleen activiteiten die bijdragen aan behoud van het gebied). Dat is in Nederland een vrij onbekend fenomeen: geen of nauwelijks beheer. En waar vinden we de ruimte voor onbeheerde natuur? Of voor de compensatie-aanplant van bomen? Overijssel wil 1,1 miljoen bomen planten, maar waar? De oplossing zit hem mogelijk in het verbinden van natuurgebieden. Omdat tweederde van Nederland bestaat uit landbouwgrond, zal men daarvoor moeten aankloppen bij de boeren. En omdat de natuur over provinciegrenzen heen gaat, zou het rijk zijn taken weer moeten opnemen, aldus Han Olff. Het rijk zou zich niet meer, zoals vroeger, moeten richten op het behoud van kleinschalige cultuurlandschappen zoals heidevelden, hooilanden en stuifzanden, maar op ‘afstand en geduld’ om te komen tot wildernisnatuur. Ook al zou dat beperkte toegankelijkheid van de Sallandse Heuvelrug betekenen, we kunnen ons goed vinden in het standpunt van de Groningse hoogleraar Olff.