Volgens de Volkskrant van 4 juni 2022 bungelt Nederland onderaan de Europese ranglijst die aangeeft hoe landen hun waterkwaliteit op orde hebben. Er komen verschillende deskundigen aan het woord. In grachten en open water is de kwaliteit in de afgelopen jaren weliswaar verbeterd, maar toch zien de experts nog grote tekortkomingen.

Oorzaken
Vanaf 2027 moet al het Nederlandse water voldoen aan de Europese Kaderrichtlijn Water. De meeste normen voor waterkwaliteit zijn door de afzonderlijke landen zelf vastgesteld (de Rotterdamse haven is immers niet vergelijkbaar met een bergmeer). De kaderrichtlijn toetst een aantal globale criteria.
1. Wanneer de waterkwaliteit op tientallen criteria wordt gekeurd, maar aan één criterium niet voldoet, leidt dit al tot een Europese onvoldoende.
2. Nederland legt de lat voor zichzelf hoog door zo volledig mogelijk te meten en te beoordelen volgens de meest recente normen. Niet alle landen doen dat.
3. Er is sprake van historische vervuiling. Hoewel DDT al sinds 1973 is verboden, zal het nog steeds in elke meting terug te vinden zijn.

Meer aan de hand
Staat Nederland uitsluitend onderaan de Europese lijst van waterkwaliteit vanwege genoemde oorzaken? Bij metingen worden tientallen minder gewenste stoffen aangetroffen, zoals zware metalen, bestrijdingsmiddelen en meststoffen. In 70% van het water komen onvoldoende waterplanten voor ten opzichte van de norm. Daarentegen komen nitraat en fosfaat (afkomstig van kunstmest) in overvloed voor.

Niet vrijblijvend
Het behalen van de waterkwaliteitsnormen is een bindende verplichting. Wanneer Nederland in 2027 niet aan de normen voldoet, dreigen er Europese miljoenenboetes. Het huidige pakket aan maatregelen schiet echter tekort om over vijf jaar aan de verplichting te voldoen. Volgens het Planbureau voor de Leefomgeving zal bijvoorbeeld op het criterium stikstof slechts 55% van de wateren in 2027 voldoen.

Geitenpaden
Hoogleraar waterrecht Van Rijswick (Universiteit van Utrecht) vat het in de Volkskrant kernachtig samen: “Het veertig jaar lang zoeken naar juridische geitenpaadjes is precies de oorzaak van onze milieuproblemen”. Natuur was leuk voor erbij, maar verder niet relevant. Stikstofuitstoot moest mogelijk blijven om economische groei te garanderen. Nu keert de wal het schip. En de overheid had dit al die tijd kunnen en moeten weten, en ernaar moeten handelen.

‘Duurzame’ stallen
Een ander voorbeeld van een juridisch geitenpad zijn de emissiearme stallen met luchtwassers. De Volkskrant van 9 juni 2022 stelt dat volgens het RIVM de vergunningverlening voor ‘duurzame’ veestallen voor een groot gedeelte gebaseerd is op fictie. Boeren hebben geïnvesteerd in dit soort stallen, omdat de provincies daardoor relatief makkelijk vergunningen voor de uitbreiding van hun veestapel verleenden. In de praktijk bleek het werkelijke resultaat van emissiearme stallen veel lager te zijn dan de aanname over het effect ervan. En dat kan voor de overheid geen verrassing zijn geweest.

Natuurmonumenten
Natuurmonumenten is een petitie gestart om de overheid te bewegen de ambities en het tempo rond het verbeteren van de waterkwaliteit te verhogen. Datzelfde Natuurmonumenten dat de overheid jarenlang heeft gesteund met de PAS (meer ruimte voor economische groei, meer stikstofuitstoot, maar met de aanname dat de depositie in de toekomst zou afnemen en met maatregelen binnen de natuur; terecht door de Raad van State verworpen), zegt nu ineens dat de waterkwaliteit snel moet verbeteren. Een belangrijk deel van de oorzaak voor de slechte kwaliteit is de extreme depositie van stikstof. Natuurmonumenten wil zich hard maken voor voldoende schoon water voor de natuur, o.a. door te pleiten voor (heel vaag) beter beleid, betere regels en wetten. Dat willen ze doen in Europa, bij het Rijk en bij provincies, bij gemeenten en waterschappen. Dat komt bijzonder huichelachtig over. Hoe staat Natuurmonumenten op dit moment in de stikstofcrisis? Gaan ze voor geitenpaadjes of bepleiten ze fundamentele verlaging van de stikstofuitstoot? En denken ze nu nog steeds dat maatregelen in de natuur (zoals bos kappen en heide dan wel stuifzand uitbreiden) echt gaan helpen tegen de gevolgen van stikstofdepositie op natuur en waterkwaliteit?