Elke vrijdag kijk ik in het lokale huis-aan-huisblad Holten Extra of boswachter Ine Nijveld er een stukje in heeft geschreven. Vaak zijn dat haar persoonlijke belevenissen, maar soms voert de retoriek van haar werkgever, Staatsbosbeheer, de boventoon. Vrijdag 14 april 2023 was dat laatste weer het geval. De tekst is als van een oude grammofoonplaat die blijft hangen. Ik zet de naald met geduld weer in de volgende groef.
Onderhoud van de heide op de Sallandse Heuvelrug
Een citaat: “Wij boswachters blijven maar vertellen dat het niet goed gaat met de heide. Dat de heide vergrast. Dat de natuurorganisaties heel veel doen om de gevolgen van de stikstofdepositie wat te verzachten en de vergrassing tegen te gaan. Dit zijn allemaal goede maatregelen, maar het blijft beheren tegen de klippen op, zolang de stikstofdepositie niet minder wordt (…) We maaien de heide om vergrassing tegen te gaan, we strooien steenmeel om verzuring van de bodem tegen te gaan en we maken verbindingen tussen de heide, akkers en natte gronden, om het ecosysteem te herstellen. Insecten, amfibieën, reptielen en vogels profiteren daarvan”.
Wat is er bereikt?
Stikstofdepositie en vergrassing van de heide zijn geen nieuwe fenomenen. Al minstens vier decennia zijn deze zaken aan de orde. Al die jaren hebben Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten blijkbaar tegen de klippen op lopen beheren. Hoe is het dan in vredesnaam mogelijk dat beide organisaties in het verleden akkoord zijn gegaan met en actief hebben bijgedragen aan de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS), waarbij aanvankelijk bewust werd gestuurd op verhoging van de stikstofdepositie??!! Heeft het dan wel zin gehad om tegen de klippen op te beheren? Op Facebook krijg je een oneindige stroom gesponsorde berichten van Natuurmonumenten, waarin wordt gesteld dat de natuur ziek is. En dat het tekenen van een petitie (en lid worden natuurlijk…) daarvoor de oplossing biedt. Nijveld zegt in haar column dat de provincie Overijssel onlangs analyses heeft laten uitvoeren, waaruit blijkt dat de Overijsselse Natura2000-gebieden er slecht aan toe zijn. Was dat dan nog niet bekend? Waarom heeft de provincie in haar beheerplan van 2016 dan aangedrongen op ‘herstel van de natuur’? Of dachten ze nu werkelijk dat het tegen de klippen op beheren van de heide daadwerkelijk iets zou hebben opgeleverd? Wat is er nu feitelijk in al die jaren bereikt met alle maatregelen op de heide, behalve een baan voor de mensen bij de TBO’s?
Verbindingen
Eén van de ‘goede maatregelen’ die Nijveld noemt, is het maken van verbindingen tussen de heide, akkers en natte gronden, om het ecosysteem te herstellen. Aan de oostkant van de Sallandse Heuvelrug heeft men een gebied vernat. En nu is er een kraanvogel gesignaleerd. Blijkbaar het ultieme summum van natuurbeheer. Wat waren de negatieve gevolgen van die vernatting voor planten en dieren die er eerst leefden? Het is nogal wat dat Staatsbosbeheer in staat is het ecosysteem (als geheel) te herstellen. Dat zijn bijna goddelijke gaven. Aan de noordkant van de Sallandse Heuvelrug is een enorm groot gebied ontbost. Er is een verbinding gecreëerd met …, ja met wat? Met de N35 en de achterliggende spoorlijn. Is dat natuurherstel? Wat zijn de negatieve gevolgen geweest voor planten, dieren en bomen die eerst in het gebied voorkwamen? En dan de westkant van de Sallandse Heuvelrug.
De Helhuizenkant van de Sallandse Heuvelrug
Programmaleider Ontwikkelopgave Natura2000 van de provincie Overijssel, Henk Jonkers, liet eind maart 2023 weten dat “het beheerplan in mei 2016 is vastgesteld, met een oorspronkelijke doorlooptijd van 6 jaar. De provincie heeft het besluit genomen om alle beheerplannen met 6 jaar te verlengen, en in deze periode alle beheerplannen te herzien. Het huidige beheerplan van de Sallandse Heuvelrug is daarmee nog wel van toepassing. Ondanks dat de PAS niet meer bestaat, zijn de maatregelen en doelstellingen nog wel van toepassing. De herziening van het beheerplan loopt nog niet. De start van dit proces is naar verwachting in 2024 (Voor de Sallandse Heuvelrug). Hoe dit proces er precies uitgaat zien is nog niet duidelijk, maar stakeholders worden betrokken bij dit proces”.
Dit alles is heel opmerkelijk. Vanaf 2016 heeft men de tijd gehad om het vervolgbeheerplan te ontwikkelen, maar dat is niet gebeurd. Hoe makkelijk is het dan om het oude beheerplan te verlengen, ook al is het fundament onder dat plan, de PAS, al jaren van tafel. Het beheerplan zal worden herzien, maar daar begint men pas volgend jaar mee en men weet nog niet hoe. Wat men wel weet, is dat de verbinding tussen de heide en decennialang intensief bebouwde landbouwgrond er moet en zal komen. Dat betekent dat er weer heel veel bos gekapt zal gaan worden!
Hoe vindt besluitvorming rond ‘natuurbeheer’ eigenlijk plaats?
Tijdens een recent bezoek aan Staatsbosbeheer vertelde teamleider Salland, Ron Blom, dat het oorspronkelijke plan om aan de Helhuizenkant 129 hectare te kappen is gereduceerd tot 60 hectare, 30 ha van Staatsbosbeheer en 30 ha van Natuurmonumenten. Daarmee wordt noch het oude beheerplan gevolgd, noch het nieuwe, want dat is er nog lang niet. Provincie en TBO’s voeren daarmee een eigen beleid dat niet in een geaccordeerd document is vastgelegd. Jonkers gaf aan dat stakeholders betrokken zullen worden bij het opstellen van een nieuw beheerplan. Je mag ervan uitgaan dat ook boeren en andere bewoners van het gebied tot de stakeholders worden gerekend, maar bij de provincie weet je dat nooit zeker. Hoe dan ook, tegen de tijd dat mensen uit de omgeving om input zou kunnen worden gevraagd, is de kans erg groot dat die 60 hectare bos al lang is gekapt.
Is zo’n verbinding aan de westkant wel een goed idee?
Om toch nu vast wat input te leveren, een paar punten ter overweging:
– de heide is al langere tijd omsloten (geweest) door bos, vaak zelf door Staatsbosbeheer aangeplant. Blijkbaar was dat in het verleden voor de natuur geen probleem en nu moet ineens de natuur en de biodiversiteit hersteld worden door bos (zeker óók natuur) te vernietigen, met alle ecologisch gerelateerde planten en dieren daarbij
– in plaats van via de natuur de gevolgen van stikstofdepositie te verzachten (zoals Ine Nijveld het tegen de klippen op beheren noemt), kunnen provincie en TBO’s zich beter heel hard gaan inspannen om de uitstoot van stikstof te verminderen (en niet door simpelweg alleen boeren uit te kopen)
– de provincie heeft beloofd om boskap (ook in Natura2000-gebied) te compenseren door de aanplant van nieuwe bomen. Om te beginnen vormen nieuwe boompjes nog geen bos en het zal héél lastig worden om ruimte te vinden voor jonge aanplant, waarbij de kosten voor de boompjes en vooral de aankoop van dure grond bijzonder hoog worden. Dat kan voorkomen worden door bestaande bomen te laten staan.
– de opslag van CO2 in bossen en bomen moet veel meer serieus genomen worden
– zware machines die bomen kappen verwoesten het grondleven
– de bestaande heide heeft al achterstallig onderhoud en extra heide geeft nog meer werk en zorgen
– het is leuk om bepaalde plantjes en diertjes terug te krijgen, maar dit mag niet ten koste gaan van de huidige flora en fauna in het gebied
– een open verbinding met jarenlang intensief bebouwd landbouwgebied zal nauwelijks een bijdrage leveren aan de verbetering van de biodiversiteit op de heide.
– geïmporteerde korhoenders zouden de lakmoesproef van de maatregelen moeten zijn, maar uiteindelijk zullen deze dieren ten onder gaan door genetische verarming en door predatoren (waardoor het vangen, vervoeren, uitzetten en laten sterven van de Zweedse vogels dichtbij dierenmishandeling komt)
Het is nog niet te laat voor dit deel van de Sallandse Heuvelrug. Hopelijk komen er na de provinciale statenverkiezingen andere mensen in de PS, die een groot hart hebben voor bos- en bomenbescherming en die bewoners actief betrekken bij andere maatregelen dan die in het verlopen beheerplan staan.