Hoe heb ik zelf het programma rond de bosomvorming tot nu toe ervaren?
Communicatie
Een ingrijpend programma als de kaalkap van de Sallandse Heuvelrug zou helder verwoord moeten worden en gedeeld met alle betrokkenen, onder wie de bewoners van het gebied. Als kenners van het gebied zouden zij hun inbreng gewaardeerd moeten zien. De provincie is duidelijk niet gewend aan input van de bevolking. Er wordt vaak zeer defensief gereageerd op elke vorm van inspraak. Men claimt een zekere deskundigheid en daar vertrouwt men op. De provincie wekt daarentegen de indruk dat men open staat voor de publieke opinie. Al of niet samen met de terreinbeheerders komt men bij mensen thuis en lijkt men met mensen het gesprek aan te gaan, maar uiteindelijk is van externe input weinig terug te vinden. Er worden diverse bijeenkomsten georganiseerd, maar die dienen om reeds genomen besluiten toe te lichten. Eventueel mogen buurtbewoners minimale aanpassingen voorstellen. In de communicatie heeft de provincie Overijssel nog een enorme verbeterslag te maken, evenals in het betrekken van bewoners voor wie de plannen heel ingrijpend zijn.
Documentatie
Via een WOB-procedure heb ik behoorlijk wat documentatie ontvangen. In de loop der tijd blijken er bijzonder veel documenten te zijn ontstaan. Voor de burger is het niet helder welk document voor welke vragen en beslissingen het meest geldig is. De ene keer beroept de provincie zich op dat document, dan weer op het andere. In de wetenschap en in het bedrijfsleven is het gebruikelijk om concrete en bondige documenten te produceren, liefst zo SMART mogelijk (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden). Daar is het ook gebruikelijk om niet alleen op doelstellingen, maar ook op resultaten te kunnen worden afgerekend. Het lijkt erop dat de vele lijvige documenten van de provincie zodanig zijn geschreven dat de provincie er niet en nooit op kan worden afgerekend. Er komen niet of nauwelijks resultaatverplichtingen in voor en de doelstellingen zijn niet SMART geformuleerd.
Overigens geloof ik zonder meer dat de grond van de Sallandse Heuvelrug is verzuurd. Om die verzuring aan te pakken, moeten we het met zijn allen eens worden over de oorzaak van de verzuring en over de meest efficiënte oplossing. Dat stikstof een belangrijke rol speelt bij de verzuring, is voor iedereen wel duidelijk. Dat de reductie van stikstofuitstoot voor sommige (beroeps)groepen grote invloed heeft en die in eerste instantie niet direct voordelig voor hen is, is ook duidelijk. Als je echter de natuur voorop zet, zorg dan samen met alle belanghebbenden voor een effectieve oplossing. Dan helpt het onvoldoende om op een gedeelte van de heide steenmeel en kalk te strooien. Ook omvorming van bos naar heide lijkt niet de juiste weg te zijn. Wat zou de beste aanpak zijn?
Visie en boodschap
Er lijkt onbeperkt budget voor het uitdragen van de boodschap. Was die in het begin vooral gericht op versterking van de natuur (wat dat ook moge zijn), later bleek het vooral te gaan om economische ontwikkeling. In elke uitnodiging, in elke brief, tijdens elke bijeenkomst en in elk document wordt de boodschap herhaald dat er gezocht wordt naar economische ruimte met behoud van de natuur. De provincie stond vierkant achter de Programmatische Aanpak Stikstof, totdat deze door de bestuurskamer van de Raad van State werd stopgezet. De provincie heeft niet naar de bevolking uitgelegd hoe na die uitspraak de verhouding tussen economie en natuur is komen te liggen. Vragen daarover werden onvoldoende beantwoord. Dat roept behoorlijk wat weerstand op. Men wil de heide uitbreiden ten koste van bos. Dat heeft gevolgen voor het bosoppervlak in Overijssel, dat in heel veel natuurgebieden in de provincie toch al sterk wordt teruggebracht. Inmiddels zijn de omstandigheden veranderd. De uitspraak in het Urgenda-proces dwingt de overheid burgers beter te beschermen tegen de uitstoot van broeikasgassen. CO2 kan door bomen worden opgeslagen. Derhalve moeten we zuinig met onze bossen omgaan. Desondanks houdt de provincie vast aan het beheerplan Sallandse Heuvelrug dat jaren geleden, onder andere omstandigheden is ontwikkeld en vastgesteld. Wat is anno ‘nu’ precies de visie en missie van de provincie Overijssel, waar het gaat om natuur? Natuurlijk bos afbreken en vervangen door cultuurgewas heide? Hier en daar wat compensatie-aanplant? Gaat men echt kraaien en vossen afschieten voor het mogelijke herstel van enkele uit Zweden geïmporteerde korhoenders? Zo ja, wat is met de kennis van nu dan haar motivatie? Welke (financiële) belangen spelen er allemaal dat er rigide wordt vastgehouden aan een gedateerd beheerplan?
Tijdsdruk
Ik weet eerlijk gezegd niet wanneer Natura2000 is ontstaan. Toch mag ik ervan uitgaan dat dit programma niet met terugwerkende kracht zo is genoemd. De basis zal vóór 2000 zijn gelegd. Dat betekent dat rijk en provincie er al zo’n 20 jaar mee bezig zijn. In april 2017 kregen we formeel te horen dat de boskap in september 2017 zou starten. Dat ontnam een ieder de mogelijkheid om nog enig bezwaar aan te tekenen. Ik vond en vind dat schrijnend. De provincie neemt twintig jaar en burgers krijgen een paar maanden om na te denken en, voor degenen die willen protesteren, iets te verzinnen. Opvallend was dat de provincie onbekend was met het feit dat er in ons om te vormen gebied een historische onderduikershut is gelegen. Wanneer die hut in een vrijwel kaal heidegebied zou komen te liggen in plaats van in het bos, zou dat tot maatschappelijke weerstand leiden. Verder ontdekte de provincie pas na 2017 dat de omvorming van bos naar heide gold als een functiewijziging van het gebied die MER-plichtig is. In de ambtelijke molen moet er voorafgaand aan de MER een Nota Reikwijdte Detail (NRD) worden opgesteld. Burgers konden daar zienswijzen voor indienen. Het antwoord op ingediende zienswijzen liet een half jaar op zich wachten. Vrijwel geen enkele van de circa 100 zienswijzen is gehonoreerd. Het lijkt er bijna op dat ze alle honderd geen hout sneden. Blijkbaar ontstond er na ruim twintig jaar toch een vorm van tijdsdruk. Oorspronkelijk moest de ontbossing in april 2020 zijn gerealiseerd. Daarna komt er een tweede fase, waarin nog meer ontbossing mogelijk is. Op dit moment is het onduidelijk hoe de tijdschema’s zijn aangepast. Wat zou het mooi zijn wanneer de provincie zou overleggen met de bevolking voor wie zij ten dienste staat.
Democratie
Misschien was ik al die jaren naïef om te veronderstellen dat de overheid per definitie het beste voor de bevolking probeerde te bereiken en dat Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten als geen ander voor behoud van de natuur stonden. Het blijkt allemaal niet zo simpel. Er zijn vele afwegingen te maken, er moet het hoofd worden geboden aan een politiek krachtenveld en er staan grote financiële belangen op het spel. Wie het nieuws volgt, weet dat de overheid niet uitblinkt in grote programma’s. Of het nu gaat om uitgebreide ICT-projecten, om de Betuwelijn, om de aanschaf van niet-zeewaardige reddingsboten, om steun aan gematigde Syrische groepen, om onderhoud met Chroom6-verf, om het dumpen van granuliet in een natuurplas, om het fatsoenlijk uitvoeren van belastingtoeslagen, het zijn allemaal verhalen waar je als burger van op je hoofd krabt. Hoe werkt het dan bij de overheid? Wie is er eigenlijk verantwoordelijk?
Bij Natura2000 zijn er eerst grote besluiten genomen vóórdat iedereen werd geïnformeerd. Dat ging ongeveer hetzelfde met de keuze voor vliegveld Lelystad en de lage aanvliegroutes. Er spelen ego’s: een gedeputeerde moet aan het eind van een termijn met opgeheven hoofd het provinciehuis kunnen verlaten. Weet de ene afdeling wat de andere doet? Rijmen de Europese kaders met het provinciale beleid? De provincie Overijssel doet er alles aan om de kloof tussen overheid en burger in stand te houden of zelfs te vergroten. Mijn blik op ons democratisch bestel is door de provincie Overijssel ingrijpend en voor altijd veranderd. Wat zou er moeten gebeuren om de kloof te dichten?