Overvloedig pijpestrootje wijst op een hoge mate van stikstof in de bodem
Artikel in de Volkskrant
In de papieren Volkskrant van 27 november 2021 (online al een dag eerder) is een groot artikel gewijd aan het korhoen op de Sallandse Heuvelrug. Verschillende mensen geven daarin hun visie. De krant zelf spreekt van de vergeefse redding van het korhoen (of: kunst- en vliegwerk in het natuurbeheer).
Reductie stikstofuitstoot als zorgplicht
Vanuit zowel Natura2000 als de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn heeft de overheid de plicht om zich tot het uiterste in te spannen voor bedreigde soorten. De problemen zijn bekend: het korhoen komt alleen nog voor op de Sallandse Heuvelrug (inteelt). Daar komen roofdieren voor die met name de kuikens en de hanen opeten. Klimaatverandering, twee hete zomers en achterstallig heidebeheer hebben het dier geen goed gedaan, maar -zo schrijft de krant terecht- het grootste kwaad is stikstofuitstoot. Die leidt tot verzuring van de bodem, met daardoor verlies aan mineralen en als gevolg dáárvan een tekort aan insecten voor de kuikens.
Blijven bijplaatsen van Zweedse korhoenders?
Vanuit Zweden zijn er in de afgelopen jaren zo’n 150 vogels bijgeplaatst. Daarvan zijn er nog een paar over. De kans dat er nog een Nederlands exemplaar in het gebied voorkomt, is erg klein. Hebben we het dan nog over ‘instandhouding’ of over ‘herintroductie’ van het dier? Op 6 juni 2021 had RTV Oost al een reportage over de vraag of het korhoen nog kans heeft of mag uitsterven. Gezien de kosten van het bijplaatsen legden we die vraag voor aan Henk Jonker (Programmaleider Ontwikkelopgave Natura 2000, Eenheid Natuur en Milieu) van de provincie Overijssel. Op 5 juli antwoordde hij dat GS de komende vijf jaar zal blijven bijplaatsen omdat de instandhoudingsdoelen vastliggen. Vanuit de Ontwikkelopgave Natura 2000 is er geld beschikbaar om aan de verplichtingen vanuit de Vogel- en Habitatrichtlijn te voldoen. En verder weer het standaard antwoord over boskap, ecologische verbindingen, kruidenrijke akkers en steenmeel. Na vijf jaar wordt er geëvalueerd.
Enorme kosten, maar dierenwelzijn?
Zelfs al zou de veestapel tot een minimum worden gereduceerd, zelfs al zou het verkeer en de industrie worden gehalveerd, dan nog zitten we met de gevolgen van de stikstofdepositie uit het verleden. Die gevolgen zijn niet in vijf jaar weg. Volgens de Volkskrant stellen GS van Overijssel dat nog zo’n vijf tot tien jaar nodig is voor natuurherstel. Tot die tijd mogen er voor het hogere doel korhoenoffers gevraagd worden onder de Zweedse exemplaren. De bijplaatsingen hebben tot nu toe 8 ton gekost; voor de komende vijf jaar is er nog eens 3 ton begroot. Hoe verantwoord wordt ons belastinggeld besteed? Het feit dat er ooit geld beschikbaar is gesteld, houdt niet in dat het tegen beter weten in mag worden uitgegeven aan een utopie.
De deskundige
De krant citeert vogelkenner Rob Bijlsma: ‘Het korhoen is een gepasseerd station. De pogingen tot verbetering van het leefgebied van korhoenders zijn futiel, net als de jaarlijkse aanvoer van nieuwe hoentjes. Dat vindt het korhoen zelf ook; dat blijft verdwijnen, ongeacht boskap en aanleg van verbindingszones en wat al niet’.
Visie op natuur
Gezenderde korhoenders, afgevangen en afgeschoten predatoren, grootschalige boskap, uitbreiding van de heide, terwijl het bestaande gebied vergeven is van de stikstof. Is dat wat de provincie verstaat onder natuur? Een gekunsteld stuk grond met hier en daar een korhoen, kamsalamander, nachtzwaluw, maar waar door stikstofdepositie, boskap en beheer met grote machines de biodiversiteit zware schade is toegebracht?
Korhoen vs. bos
Naar aanleiding van vragen van onze kant antwoordt Henk Jonker op 7 september 2021: “Uit de meest recente rapportage over de voortgang van het Natura2000 beleid blijkt ook dat het Nederlandse natuurbeleid m.b.t. bossen niet “biodiversiteitsproof” is en ook vanuit die invalshoek verbetering behoeft”. De bossenstrategie is de oplossing in zijn ogen. Daar hebben we inmiddels genoeg over gezegd. In plaats van heel erg veel geld te besteden aan het creëren van wensnatuur, zou men beter de bomen kunnen laten staan en investeren in bescherming en revitalisatie van het bos. Zorg dat de stikstofdepositie snel en fors daalt. Als blijkt dat in de tussentijd het korhoen het niet heeft gered, dan is dat heel erg spijtig (maar niet alles waard). Als het door gezonder bodemleven (minder verzuring) wél lukt om het korhoen te behouden, dan is dat geweldig voor de Sallandse Heuvelrug, voor Nederland. Met alleen wat steenmeel strooien, heide afplaggen en bos kappen komen we er niet!
Het gaat goed met het korhoen: een gigantisch verspreidingsgebied (26 miljoen km2), grofweg de woudgordel die zich uitstrekt van Noorwegen tot Kamchatka met 8 tot 14 miljoen exemplaren aldus de informatie van de IUCNredlist. Het korhoen (Orre) behoort in Zweden tot de groep “Skogsfugl”, bosvogels. Deze benaming laat zich moeilijk rijmen met het sinds jaar en dag in Nederland gevoerde heidebeheer en boskap. We creëren honderden hectares boomloze heide met aan de einder de bosrand. Een schietbaan voor elke havik of buizerd die een korhoen op de korrel heeft. Sterfte onder volwassen vogels door predatie kan voor een groot deel voorkomen worden met betere (lees geleidelijke) overgangen tussen bos en hei. Brede halfopen boszoomen waar het korhoen een veilig heenkomen kan vinden. Het rücksichtsloos rooien van berk en grove den heeft een averechts effect, immers veel van deze bomen leveren naast de nodige dekking en slaapplaatsen het jaarrond ook de benodigde voeding gedurende de winter in de vorm van berkenkatjes en knoppen .
Persoonlijk heb ik de nodige meters gemaakt in Zweden en Schotland om te weten hoe de biotoop eruit ziet waar het korhoen verblijft. Het zou verstandig zijn om zich elders in de wereld breed te oriënteren hoe de vegetatie eruit ziet in die gebieden waar het korhoen floreert en dit zoveel als mogelijk te realiseren in een Nederlandse setting. In aanvulling hierop kan ook gedacht worden aan kleinschalige biologische (stroken-)teelt van boekweit, rogge, spelt om het insectenaanbod voor de kuikens te optimaliseren.