Het protest van de boeren in Den Haag op 1 oktober jl. heeft aangetoond dat zij er meer dan genoeg van hebben om als zondebok te worden aangewezen in het debat over de excessieve stikstofuitstoot in Nederland.
Aandeel van landbouw
De overheid legt de boeren ontelbare regels op. Soms zijn die regels onderling strijdig. Voor dierenwelzijn moeten koeien naar buiten; voor beperking van de stikstofemissie moeten koeien in de gefilterde stal blijven staan. Mestboekhoudingen, melkquota, fosfaatrechten, vanggewassen, antibiotica; de overheid zit er bovenop. Om binnen de beperkingen van al die regels nog rendabel te kunnen boeren, is schaalvergroting onvermijdelijk. Dat leverde aardige marges en zelfs overproductie, maar ook forse milieuschade op. Vanaf de jaren ’70 kenden we boterbergen en melkplassen, maar ook vermesting, verdroging en verzuring, evenals vermindering van de biodiversiteit in landelijk gebied. Er ontstonden gezondheidsbedreigende uitbarstingen van dierziekten: BSE, vogelgriep, Q-koorts. De Commissie Wijffels kwam in 2001 met een ‘transitieagenda’. De overheid, echter, hield vast aan het verbeteren van het bestaande systeem, niet aan een lange-termijntransitie. “Wat voor de moderniseringstransitie een voordeel was, werd voor de duurzaamheidstransitie een rem” (2018, Balans van de leefomgeving, Planbureau voor de Leefomgeving).
Bulkproductie en subsidie
Raoul du Pré schrijft op 1 oktober, de dag van de boerenprotesten in Den Haag, in de Volkskrant dat de intensivering van de landbouw zich in de jaren alleen maar heeft doorgezet. “Een groot deel van de veeteelt is onverminderd gebouwd op te goedkope bulkproductie, die grotendeels wordt gestut door subsidies en ontheffingen – perverse prikkels die niet alleen nadelig uitpakken voor het milieu, het dierenwelzijn en het klimaat, maar ook voor heel veel boeren. Zij gaan gebukt onder te lage marges en een stortvloed aan bureaucratie die alle arbeidsvreugde wegzuigt”.
PAS
Met de PAS heeft de overheid de boeren een loer gedraaid. Hen werd voorgehouden dat met het PAS-model uitbreiding van hun bedrijven mogelijk was. En waar er aan alle kanten alarmbellen hadden moeten afgaan, is dat niet gebeurd. En dan is daar eerst de uitspraak van het Europese Hof van Justitie inzake de PAS, en daarna die van de Raad van State. Kun je de boeren verwijten dat ze binnen de hen aangereikte mogelijkheden hebben geprobeerd hun bedrijven groter en rendabeler te maken? De overheid des te meer! Natuurlijk is het uitermate frustrerend voor de boeren wanneer hun recente investeringen door rechterlijke uitspraken in rook opgaan. Alleen, hadden ze dat dan echt helemaal niet kunnen zien aankomen…?
Stikstof produceren we met z’n allen
Wie zorgen er nog meer voor stikstofuitstoot? Industrie, wegverkeer, luchtvaart, scheepvaart, de bouw, noem maar op. Voor een deel is er stikstof afkomstig uit andere landen. Dat laatste is lastig te voorkomen. Halvering van industrie, wegverkeer, luchtvaart, scheepvaart en de bouw is niet direct een optie in ons democratisch systeem dat van verkiezingen en populariteit aan elkaar hangt. Zonder economische groei gaat Nederland failliet, zo wordt ons voorgehouden. In die zin is de houding van de boeren héél goed te begrijpen. Waarom zouden ingrijpende maatregelen alleen voor hen gelden?
Samen
Er wordt heel veel gewezen. De aantasting van ons leefklimaat door overmatige stikstofemissie is de ‘schuld’ van die groep of van die andere groep. Eigenlijk heeft dat geen zin. We zitten in een bepaalde situatie die we met z’n allen hebben gecreëerd: overheid, industrie, landbouw, verkeer, consumenten. Die situatie moeten we dan met z’n allen ook weer oplossen. Wellicht betekent dat afzien of vermindering van economische groei, introductie van andere verdienmodellen (voor boeren, voor industriële producenten, voor weggebruikers), andere inrichting van ons land. Lokale productie beperkt transport en kan zich meer richten op de Nederlandse markt dan op de wereldmarkt. Natuurinclusieve landbouw en andere productieprocessen zijn het uitproberen waard. Laten we niet alleen opkomen voor onze eigen groep, onze eigen belangen, maar mét elkaar kijken wat de mogelijkheden zijn die we wél hebben. Daar kan iets heel moois uitkomen. In elk geval een gezond en duurzaam leefklimaat. En behoud van de Sallandse Heuvelrug als heide- én bosgebied!!